Ở tuổi 75, GS. TS. Tạ Hòa Phương vẫn chưa dừng những bước chân khám phá. Từ núi rừng Đồng Văn, hang động Sơn Đoòng đến những bờ cát san hô Trường Sa, ông vẫn miệt mài với những nghiên cứu địa chất, say mê với những tầng đá cổ, những dấu tích hóa thạch xa xưa. Nhưng hơn cả một nhà khoa học, ông còn là một nhà thơ, một dịch giả tài hoa, một họa sĩ với những nét bút tài tình.
Người “bám đá” để tìm lịch sử Trái Đất
Là chuyên gia hàng đầu về cổ sinh và địa tầng, GS. Tạ Hòa Phương đã dành trọn đời mình để nghiên cứu những hóa thạch hàng trăm triệu năm tuổi. Ông góp phần quan trọng trong việc bảo vệ và phát triển Cao nguyên đá Đồng Văn thành Công viên địa chất toàn cầu, giúp Phong Nha – Kẻ Bàng được UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới. Ông cũng là nhà khoa học Việt Nam đầu tiên hai lần thám hiểm trọn vẹn hang Sơn Đoòng – động karst lớn nhất thế giới.
Không chỉ là người khám phá, ông còn là người truyền lửa. Hàng chục thế hệ sinh viên, nghiên cứu sinh đã trưởng thành dưới sự dẫn dắt của ông, không chỉ trong chuyên môn mà cả trong tình yêu với đá, với thiên nhiên. Với hơn 120 công trình khoa học, nhiều cuốn sách chuyên khảo, giáo trình của ông vẫn là tài liệu gối đầu giường cho sinh viên địa chất.
Nhà thơ Tạ Phương – Khi đá hóa thành thơ
Không chỉ đọc Trái đất bằng khoa học, GS. Tạ Hòa Phương còn cảm nhận thiên nhiên bằng tâm hồn thi sĩ. Ông là giảng viên đầu tiên của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam. Dưới bút danh Tạ Phương, ông đã xuất bản hơn 20 đầu sách thơ, trong đó có những tập gây ấn tượng mạnh như Biển thức, Tiếng vọng, Hóa thạch một cuộc chiến...
Ông không chỉ sáng tác mà còn dịch thơ. Yêu thơ Nga, đặc biệt là Esenin, ông dành hàng chục năm để dịch thơ của đại thi hào này sang tiếng Việt, mang đến cho độc giả Việt Nam một Esenin gần gũi, chân thực. Giải Nhất cuộc thi dịch thơ Puskin, lời mời từ Viện Văn học thế giới Moskva, sự thừa nhận của những nhà nghiên cứu văn học hàng đầu – tất cả đã khẳng định tài năng dịch thuật của ông.
Nhà khoa học của nghệ thuật
Đam mê hội họa từ nhỏ, GS. Tạ Hòa Phương còn là một họa sĩ tài ba. Những bức chân dung và phong cảnh bằng than chì, sơn dầu của ông đã ghi lại những hình ảnh chân thực và sâu sắc. Bức chân dung GS. Nguyễn Văn Chiển của ông hiện được trưng bày tại Bảo tàng Di sản các nhà khoa học Việt Nam.
Không dừng lại ở đó, ông còn là cố vấn khoa học cho nhiều bộ phim tài liệu và điện ảnh. Bộ phim Bản hòa tấu Sơn Đoòng, mà ông cố vấn, đã giành giải Bông sen vàng. Ông cũng là người tư vấn về hang động trong bộ phim Người bất tửcủa đạo diễn Victor Vũ.
Tận hiến đến phút cuối
Ở tuổi thất thập, GS. Tạ Hòa Phương vẫn không ngừng cống hiến. Năm 2024, ông tiếp tục ra mắt bốn cuốn sách lớn về khoa học và nghệ thuật, trong đó có "Tuyệt chủng – Bí ẩn trong lịch sử Trái đất", viết cùng GS. TSKH. Tống Duy Thanh. Những chuyến đi thực địa vẫn tiếp tục, những lớp sinh viên vẫn được ông dìu dắt trên những con đường khảo sát.
Với GS. Tạ Hòa Phương, hành trình khoa học vẫn còn dài, những câu chuyện từ lòng đất vẫn còn nhiều điều để kể. Và ông – người đối thoại với đá và thơ – vẫn sẽ tiếp tục viết tiếp những trang sách, vẽ tiếp những bức tranh và để lại những dấu ấn không thể phai mờ.
