“Người Việt nằm trên đống thuốc mà không biết”, câu nói nhiều người được nghe thường xuyên, nhưng lại ít khi chú ý đến. Quả thực, rất nhiều cây thuốc quý ở nước ta, có mặt ở khắp mọi nơi nhưng lại bị coi là cỏ dại nên không mấy ai sử dụng. Các chuyên gia cho rằng, có những cây vừa là rau xanh, vừa là thuốc rất tốt cho sức khỏe, tiếc rằng không ít người đã nhổ bỏ mỗi khi nhìn thấy.

Dưới đây là 3 loại rau là "thần dược", nhưng núp bóng cỏ dại được lương y Bùi Đắc Sáng (Hội Đông y Hà Nội) tư vấn nên tận dụng để sử dụng làm thuốc hoặc thực phẩm hàng ngày.

Rau xuyến chi

Hiện đang là mùa xuân, rau xuyến chi phát triển mạnh và rất non, do vậy khi thấy loại rau này mọi người không nên nhổ bỏ mà hãy hái phần non dùng làm thực phẩm, chế biến thành nhiều món ăn ngon, lại có tác dụng chữa bệnh rất tốt.

Rau xuyến chi còn có tên gọi khác là hoa đơn kim, đơn kim thảo hay còn có một số tên khác như cúc áo, cương hoa thảo, tiểu quỷ châm, thích châm thảo, quỷ châm thảo...

Rau xuyến chi bị nhiều người ghét bỏ nên rất ít khi được sử dụng làm rau ăn. Ảnh minh họa. 

Trong đông y, xuyến chi có vị đắng, tính bình, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, khu phong, hoạt huyết, tan máu tụ. Ngoài làm rau ăn, toàn bộ cây xuyến chi trừ rễ đều có thể sử dụng làm thuốc. Theo đó, xuyến chi có thể dùng trong một số bài thuốc để chữa các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, viêm họng, viêm ruột thừa, viêm gan truyền nhiễm, viêm dạ dày – ruột, tiêu hóa kém, đau nhức xương khớp, sốt rét.

Các nghiên cứu của y học hiện đại cũng cho thấy, xuyến chi có thành phần flavonoid và polyynes có khả năng chống lại ung thư. Cây xuyến chi còn là một trong 1200 loài thực vật đã được nghiên cứu hoạt chất chống lại bệnh tiểu đường. Thành phần tinh dầu trong cây xuyến chi có tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm và chống oxy hóa mạnh. Tuy nhiên, khi dùng chữa bệnh cần phải đúng liều lượng, cách sử dụng nên phải tham khảo của người có chuyên môn trước khi dùng.

Cỏ thài lài

Thài lài trắng có rất nhiều ở Việt Nam và phát triển rất nhanh, chúng còn được gọi là rau trai trắng, cỏ chân vịt. Đây là cỏ mọc hoang ở nơi ẩm ướt và thường bị nhổ bỏ để tròng các loại rau, cây khác cho giá trị kinh tế cao hơn. Tuy nhiên, ít ai biết được rằng, đây cũng là loại rau, vị thuốc rất tốt cho sức khỏe.

Phần lá, ngọn non có thể dùng làm rau luộc hoặc nấu canh ăn rất ngon. Trong y học cổ truyền thài lài được thu hái lấy toàn cây quanh năm để làm thuốc, dùng tươi hay phơi khô. Theo Đông y, thài lài trắng vị ngọt nhạt, tính hơi lạnh, tác dụng giải nhiệt, chống viêm, lợi tiểu, tiêu sưng, thường được dùng toàn cây để làm thuốc.

Rau thài lài dễ trồng, phát triển nhanh nhưng người Việt chỉ coi là cỏ dại. Ảnh minh họa. 

Thài lài là vị thuốc có tác dụng trị cảm, nhiễm khuẩn đường hô hấp, viêm họng, viêm amidan cấp, nhiễm trùng đường tiết niệu rất hiệu quả. Có thể dùng cây khô hoặc tươi. Liều dùng 30-40g, dạng thuốc sắc. Theo kinh nghiệm dân gian, thài lài còn được dùng để trị viêm da có mủ, giải chất độc do rắn rết, bò cạp cắn và đầu gối, khớp xương bị sưng đau. Cách làm thuốc lấy thài lài tươi giã đắp.

Trong y học hiện đại, người ta tìm ra rất nhiều hoạt chất quý trong cây thài lài. Có thể kể tới α-glucosidase, hoạt chất này giúp cơ thể chống lại tình trạng tăng đường huyết. Hay acid p-hydroxycinnamic, hoạt chất giúp tăng khả năng kháng khuẩn. Hoặc D-mannitol, hoạt chất có khả năng giảm ho…

Ngoài ra, thành phần chất khô chứa trong cây thài lài bao gồm 21,15% cellulose; 12,8% tro; 7,8% protein, 0,9% lipit và 59,75 % dẫn xuất phi protein. Trong loại rau này còn có delphin, commelinin, flavocommelin, awobanin. Hạt cây chứa dầu béo.

Dù là loại rau dễ kiếm, có nhiều tác dụng với sức khỏe, nhưng khi sử dụng thài lài cần lưu ý, vì cây này có tính hàn vì thế người lạnh bụng, tỳ vị hư hàn không nên dùng hoặc chỉ dùng một lượng nhỏ.

Rau cúc tần

Cây cúc tần ở Việt Nam có rất nhiều, thường được cắm làm hàng rào ở vùng nông thôn nhưng ít người biết rằng đây vừa là loại rau, vừa là vị thuốc quý. Cúc tần hay còn gọi là rau đại bi, đại ngải, hoa mai não, lức ấn, băng phiến ngải…

Rau cúc tần rất phổ biến ở vùng nông thôn, nhưng chỉ được cắm để làm hàng rào. Ảnh minh họa. 

Trong đông y, cúc tần có vị đắng, tính mát, quy kinh vào phế và thận. Trong dân gian, người dân thường sử dụng cây cúc tần để chữa cảm mạo, sốt; Tăng cường hệ tiêu hóa, kích thích ăn ngon miệng; Cải thiện chứng bí tiểu, tiểu gắt; Điều trị các triệu chứng thấp khớp, đau nhức xương khớp; Giảm thiểu căng thẳng, mệt mỏi.

Y học hiện đại đã chỉ ra rằng tinh dầu trong lá cúc tần với các thành phần: Camphor, borneol, limonen, cineol,... nếu pha loãng trong polyethylene glycol thì có thể tiêu diệt một số chủng vi nấm, vi khuẩn thường gặp như Candida albicans, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Microsporum gypseum,... Rễ cúc tần chứa chất có khả năng gây ức chế tác nhân gây sưng phù khớp. Hoạt chất ꞵ-sitosterol và stigmasterol trong cây cúc tần có thể điều trị tiểu đường, trung hòa nọc độc của loài rắn.

Dù cúc tần tốt, vừa làm rau và làm thuốc được, nhưng không nên lạm dụng. Tốt nhất, trước khi muốn dùng cây cúc tần để điều trị các bệnh lý đang mắc phải, nên hỏi ý kiến của bác sĩ để đảm bảo an toàn và biết cách dùng đúng, tránh gây ra tương tác hoặc giảm tác dụng của các thuốc điều trị khác.