GS.TS Đặng Lương Mô – nhà khoa học tiên phong trong lĩnh vực vi mạch, người đặt nền móng đầu tiên cho ngành thiết kế vi mạch tại Việt Nam – đã từ trần ngày 6/5 sau nhiều tháng lâm trọng bệnh, phải điều trị dài ngày tại Bệnh viện Quân y 175, hưởng thọ 89 tuổi. Suốt hành trình hơn bốn thập kỷ sống, nghiên cứu, giảng dạy ở Nhật Bản và hơn 20 năm cuối đời cống hiến vô vị lợi cho quê hương, ông để lại di sản quý báu: một thế hệ kỹ sư trẻ trưởng thành từ “những hạt giống đỏ”, và một lý tưởng không bao giờ tắt về giấc mơ chip “made in Vietnam”.
Từ “cố vấn thiện nguyện” đến người tiên phong ngành vi mạch Việt
Năm 1957, khi vừa tròn 21 tuổi, chàng trai Đặng Lương Mô từ Sài Gòn quyết định sang Nhật du học ngành điện tử, trong khi hầu hết thanh niên lúc bấy giờ đều chọn Âu – Mỹ. Ông thi đỗ vào khóa đào tạo kỹ sư điện tử đầu tiên của Đại học Tokyo – trường duy nhất khi ấy, cùng với Đại học Kyoto, đào tạo ngành này.
“Tôi chọn Đại học Tokyo vì muốn học ngành mới nhất, tiên tiến nhất để sau này về nước có thể đóng góp. Mặc dù tôi không biết tiếng Nhật và chỉ thông thạo tiếng Anh, tiếng Pháp, nhưng tôi chấp nhận thử thách để mở rộng giới hạn bản thân”, ông chia sẻ.
Sau khi tốt nghiệp và nhận bằng tiến sĩ tại Đại học Tokyo, GS Đặng Lương Mô làm việc tại Tập đoàn Toshiba, đúng vào giai đoạn Nhật khởi động chiến lược phát triển vi mạch quy mô lớn (VL Project). Ông là một trong những người Việt đầu tiên góp mặt trong đội ngũ nghiên cứu hàng đầu về mô hình hóa linh kiện điện tử. Năm 1976, ông công bố công trình về dòng điện transistor MOS trên tạp chí Solid-State Electronics – một trong những tạp chí khoa học có ảnh hưởng nhất trong ngành.
Năm 2002, sau hơn 40 năm sống và làm việc ở Nhật, ông cùng phu nhân – bà Trần Thị Ánh Xuân, một đảng viên kỳ cựu, con gái liệt sĩ – quyết định về nước, trở thành một trong những gia đình trí thức Việt kiều đầu tiên quay lại từ Nhật Bản để cống hiến không thù lao cho quê hương.
GS Đặng Lương Mô chọn vai trò “cố vấn thiện nguyện” trong lĩnh vực vi mạch – cống hiến toàn thời gian mà không nhận bất kỳ khoản thù lao nào. “Tôi có lương hưu và một chút tích lũy, nên không cần lo tài chính. Tôi về nước không vì danh lợi, mà vì tim tôi vẫn luôn đập theo nhịp của đất nước mình”, ông nói.
Tại Việt Nam, ông sáng lập “bộ ba” then chốt cho ngành đào tạo vi mạch: Trung tâm ICDREC, Phòng Nghiên cứu thiết kế và mô phỏng vi mạch, cùng chương trình đào tạo sau đại học hướng vi điện tử. Những học trò được ông trực tiếp dìu dắt sau này trở thành lực lượng nòng cốt của ngành thiết kế vi mạch Việt Nam, nhiều người được gửi đi đào tạo tại Nhật, Hàn Quốc, châu Âu.
Dù vậy, GS Đặng Lương Mô luôn thẳng thắn thừa nhận: “Chúng ta mới làm được phần thiết kế, chưa có năng lực chế tạo. Muốn có ngành công nghiệp vi mạch thực sự, chúng ta cần đầu tư vào hạ tầng chế tạo, mà các trường đại học hoàn toàn có thể tham gia vào một vài công đoạn, như mô hình của Nhật”.
Giấc mơ chip “made in Vietnam” còn dang dở
Năm 2007, ICDREC cho ra mắt con chip đầu tiên mang thương hiệu Việt – SIGMAK3. Tuy nhiên, ông Đặng Lương Mô vẫn day dứt: “Đó mới chỉ là khâu thiết kế. Việt Nam chưa có nhà máy sản xuất vi mạch nào. Chúng ta đã chậm 50 năm so với thế giới, muốn đuổi kịp cần chiến lược dài hạn và sự đồng lòng của cả Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp”.
Giáo sư người Mỹ John MOLL tham vấn vấn đề khoa học cùng Giáo sư-Tiến sỹ Đặng Lương Mô - khoa học bắt cầu cho tình bạn không biên giới của họ. (Nguồn: Tạp chí Thời đại).
Theo ông, để hiện thực hóa giấc mơ công nghiệp vi mạch Việt Nam, nếu không có sự chung tay giữa Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp, thì mọi nỗ lực chỉ dừng lại ở mức cá nhân. Việc định hướng phát triển ngành vi mạch cần bắt đầu từ nhu cầu thiết yếu trong nước. Với dân số hơn 100 triệu người, Việt Nam có thị trường nội địa lớn cho các sản phẩm công nghiệp, kể cả bán dẫn.
"Tôi đã quá tuổi để trực tiếp làm nhiều hơn, nhưng vẫn nuôi hy vọng thế hệ sau sẽ tiếp tục con đường này – để một ngày không xa, Việt Nam có thể chế tạo được chip “made in Vietnam” đúng nghĩa, vươn lên trở thành quốc gia có chủ quyền công nghệ”, ông chia sẻ.
Giữ lửa bằng gương mẫu và niềm tự hào dân tộc
Đến cuối đời, GS Đặng Lương Mô vẫn thường xuyên thỉnh giảng, tư vấn, động viên sinh viên, giảng viên và doanh nghiệp trẻ. Ông tin rằng, “muốn truyền lửa, chỉ cần sống gương mẫu, có lý tưởng – người trẻ sẽ tự khắc tìm đến”.
“Việt Nam không nhỏ bé. Dân tộc ta có hơn 4.000 năm dựng nước và giữ nước. Nhìn quanh thế giới, có mấy nước có bề dày văn hiến như vậy? Chính niềm tự hào ấy là ngọn lửa giúp người Việt Nam sẵn sàng hy sinh, kiến tạo và bền bỉ đi tới”, ông từng chia sẻ trong một buổi gặp gỡ kiều bào TP HCM.
Bà Trần Thị Ánh Xuân, người bạn đời đã đồng hành cùng ông trong hơn nửa thế kỷ, chính là điểm tựa để GS.TS Đặng Lương Mô có thể trở về và hòa nhập với quê hương sau hàng chục năm xa cách. “Khi thấy chồng luôn đau đáu muốn đóng góp cho đất nước, tôi – một đảng viên, con gái liệt sĩ – hiểu rằng mình cũng có trách nhiệm trở về. Chúng tôi đã chọn con đường ấy, và không bao giờ hối tiếc”, bà nói.
GS Đặng Lương Mô, người đã sống trọn vẹn cuộc đời cho đất nước. Di sản của ông không nằm trên giấy tờ hay công trình, mà trong từng trái tim yêu khoa học, yêu đất nước.
