Tiến sĩ Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thừa Thiên Huế, là một trong những nhà quản lý văn hóa có nhiều đóng góp quan trọng trong công cuộc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của vùng đất cố đô. Với tầm nhìn chiến lược và sự am hiểu sâu sắc về di sản, ông đã có những sáng kiến mang tính bền vững, góp phần khẳng định vị thế của Huế là trung tâm văn hóa, di sản lớn của Việt Nam.
 |
| Tiến sĩ Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Thừa Thiên Huế. Ảnh: NVCC. |
Phục dựng nhiều phong tục Tết cổ truyền đúng nghĩa
Là người luôn trăn trở về văn hóa truyền thống, ông Phan Thanh Hải đặc biệt chú trọng đến việc gìn giữ phong tục Tết cổ truyền – một phần không thể thiếu trong bản sắc Việt. Theo TS Phan Thanh Hải, cuộc đời của con người luôn luôn có những vòng quay, như sinh lão, bệnh, tử… còn Tết là chu trình, vòng quay của tự nhiên, đồng thời cũng là chu trình sinh học của con người. Sau một năm, mỗi người cần có sự nhìn nhận lại, xem chúng ta đã làm được gì, chuẩn bị được cho năm tới thế nào…
“Tết không đơn giản chỉ là một kỳ nghỉ ngơi, mà còn có ý nghĩa đặc biệt như thế. Còn một điều nữa, Tết là dịp để sum vầy, gắt kết mối quan hệ của cộng đồng, gia đình, dòng tộc. Điều này hết sức quan trọng đối với mỗi quốc gia, dân tộc. Bởi nếu không có sự gắn kết, mọi mối quan hệ sẽ dần dần tách rời”, TS Phan Thanh Hải chia sẻ với Tri thức và Cuộc sống.
Dưới sự định hướng của TS Phan Thanh Hải, nhiều chương trình phục dựng phong tục xưa đã được tổ chức tại Huế, giúp người dân và du khách có cơ hội trải nghiệm một cái Tết cổ truyền đúng nghĩa.
Những sự kiện như Lễ tế đàn Nam Giao, Lễ rước sắc phong và lễ cúng tổ tiên tại đình làng, lễ hội đón giao thừa ở Hoàng thành, trình diễn Nhã nhạc cung đình, trưng bày mâm cỗ ngày Tết, hay chợ Tết xưa tại các làng nghề truyền thống đã góp phần khơi dậy niềm tự hào văn hóa trong cộng đồng.
 |
| Dựng cây nêu ở một gia đình người Huế. Ảnh: Hoàng Hải. |
Đặc biệt, TS Phan Thanh Hải đã cho phục dựng lại Lễ dựng cây nêu, từng là một nghi thức quan trọng trong cung đình và dân gian, đánh dấu sự khởi đầu của một năm mới, mang ý nghĩa trừ tà, cầu an. Ngay từ khi giữ vai trò lãnh đạo Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, ông Phan Thanh Hải đã đề xuất và chỉ đạo khôi phục nghi lễ này trong khuôn khổ các hoạt động bảo tồn di sản phi vật thể. Đến năm 2017, lễ dựng nêu tại Hoàng thành Huế chính thức được tổ chức trở lại sau hơn 70 năm vắng bóng, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc khôi phục phong tục Tết cung đình triều Nguyễn.
Dưới sự chỉ đạo của ông, lễ dựng nêu không chỉ tái hiện theo đúng nghi thức xưa mà còn được tổ chức bài bản, trở thành một sự kiện văn hóa có sức lan tỏa mạnh mẽ. Mỗi năm, vào ngày 23 tháng Chạp, lễ dựng nêu được tổ chức tại Đại Nội Huế với sự tham gia của các nghệ nhân, nhà nghiên cứu văn hóa. Lễ phục dựng được đông đảo người dân và du khách đón nhận.
“Hiện nay, việc dựng cây nêu đã lan tỏa tới hệ thống chùa của Huế và rất nhiều gia đình cũng bắt đầu khôi phục lại phong tục này. Việc này rất nhỏ, đơn giản nhưng lại rất đẹp, ý nghĩa. Trẻ em, người lớn khi nghe kể lại câu chuyện về dựng nêu, sẽ ý thức về truyền thống văn hóa, gắn kết mối quan hệ cộng đồng”, ông Hải nói.
Ngoài ra, ông Hải cũng đã chủ trương phục hồi áo dài truyền thống, áo dài ngũ thân Huế và được người dân ủng hộ. Theo ông Hải, đó chính là định hướng văn hóa.
Càng hội nhập, càng cần giữ gìn bản sắc
TS Phan Thanh Hải cho hay, so với thời ông còn nhỏ, Tết đã thay đổi rất nhiều. Nhưng là một người học sử, ông hiểu quy luật phát triển, sự vận động của lịch sử, và biết rằng, với những thứ không còn phù hợp với cuộc sống hiện đại, thì có tiếc cũng không thể níu kéo được. Tuy nhiên, bên cạnh việc chấp nhận quy luật khách quan, thì chúng ta cần phải có những chính sách định hướng về văn hóa, điều này rất quan trọng.
 |
| Nấu bánh chưng ngày Tết. Ảnh: Mai Loan. |
Chẳng hạn, cách đây nhiều năm, khi cấm đốt pháo, cũng có nhiều ý kiến cho rằng sẽ làm mất đi một đặc trưng của Tết cổ truyền, rất là buồn. Nhưng rồi cũng quen dần, và ủng hộ… Hay có những quy định nghiêm ngặt về uống rượu bia khi tham gia giao thông… Còn với những phong tục đẹp như nấu bánh chưng, bánh tét thì cần phải giữ.
Mọi cái đều có thể biến đổi theo quy luật phát triển. Nhưng cần phải tinh tường nhìn ra, cái gì cần phải giữ, cái gì có thể điều chỉnh. Như Tết cổ truyền, gắn với hoa đào, hoa mai, bánh chưng, bánh tét… là những cái thuộc về bản sắc văn hóa của Việt Nam. Là bản sắc thì nhất định phải giữ.
Trong ký ức của ông, một trong những điều đáng nhớ nhất về Tết chính là sự sum họp: những bữa cơm đông đủ cả nhà, không khí rộn ràng, náo nức trước Tết khi cùng nhau dọn dẹp, trang trí nhà cửa, dựng cây nêu, chuẩn bị các món ăn…
Là người làm về văn hóa, TS Phan Thanh Hải rất ý thức trong việc dạy cho các con sự trân trọng, giữ gìn giá trị nguồn cội. Hai con ông đi học ở nước ngoài đều mang theo mấy bộ áo dài, để khi tham gia các buổi giao lưu, các diễn đàn, vẫn thể hiện rằng "tôi là người Việt Nam". Ngoài ra, các con ũng được dạy nấu một số món ăn của Việt Nam, nhất là những cái món gắn liền với ngày Tết.
Đặc biệt, các con ông luôn được kể câu chuyện về gia đình, gốc gác, về ông bà, cha mẹ... “Những câu chuyện đó thấm dần vào trong tâm hồn, suy nghĩ của các con, sau này các con lại truyền lại cho thế hệ tương lai. Tôi cho rằng, mỗi gia đình có ý thức giữ gìn văn hóa, thì sẽ có cộng đồng văn hóa”, TS Phan Thanh Hải chia sẻ.
Theo TS Phan Thanh Hải, ngày nay, thế giới hội nhập, có điều kiện tiếp xúc, đi nhiều nơi, nhiều người cho rằng, những gì gắn với phương Tây thường văn minh hơn, muốn học theo. Nhưng rồi, khi đất nước phát triển, đến một lúc nào đó, ta sẽ thấy hẫng hụt khi mất hết các cái giá trị truyền thống.
Câu chuyện của người Nhật là một bài học điển hình. Nhật là một dân tộc rất văn minh, hiện đại, nhưng họ từng có giai đoạn sai lầm, giờ đã quay lại giữ các giá trị truyền thống,
“Có rất nhiều vấn đề về văn hóa mà khi càng hội nhập chúng ta càng thấy sự cần thiết, sâu sắc của nó. Có một thời kỳ chúng ta gần như là chối bỏ và đã thấy sự khủng hoảng rất lớn về đạo đức gia đình, đạo đức xã hội. Giờ là lúc chúng ta cần phải nhận diện rõ và quay trở lại. Làm được điều đó, chúng ta sẽ vững vàng khi hội nhập, không lo bị hòa tan, và đủ sức mạnh và năng lực để tiếp thu những tinh hoa của nhân loại”, ông Hải nói.
“Tôi cho rằng, những người nào đề xuất bỏ Tết cổ truyền là không hiểu gì về văn hóa và rất sai lầm. Người ta có thể hòa nhập mọi cái, nhưng riêng văn hóa thì phải giữ bản sắc”, TS Phan Thanh Hải nêu quan điểm.
Mời quý độc giả xem video: TS Phan Thanh Hải, TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở VHTT&DL Thừa Thiên Huế chia sẻ về "Tết xưa". Video do PV Tri thức và Cuộc sống thực hiện.
